تخریب دو مقبره تاریخی در ابرکوه، طاووس الحرمین که بود؟ - وبلاگ زیبا

به گزارش وبلاگ زیبا، خبرنگاران/یزد تخریب دو مقبره تاریخی طی سال های دور در ابرکوه این شبهه را به وجود آورده که دو شخصیت تاریخی با اسم طاووس در ابرکوه وجود داشته است.

در سال های نه چندان دور دو بنای تاریخی در شهر ابرکوه که یکی از آن ها به ثبت ملی هم رسیده بود، در دو زمان مختلف به دلایل گوناگون تخریب شد و اینک در خصوص آنها شبهاتی مطرح است. یکی از آنها مقبره حسن بن کیخسرو و دخترش و دیگری مقبره طاووس الحرمین عارف بوده است.

با گذشت زمان به علت در کنار هم قرار داشتن این دو بنا، حسن بن کیخسرو با طاووس یکسان انگاشته شده و این شبهه را ایجاد نموده که دو شخصیت تاریخی با اسم طاووس در ابرکوه وجود داشته است.

یکی از پژوهشگران حوزه میراث فرهنگی که مطالعات و تحقیقات بسیاری در این زمینه داشته، با آنالیز کتاب اصحاب رسّ نوشته حبیب الله فضائلی و بعلاوه دست نوشته های حسین خاتون آبادی (محقق و پژوهشگر در حدود صد سال قبل) تا حدودی این شبهه را پاسخ گفته و به معرفی شخصیت طاووس الحرمین پرداخته است.

مقبره های تاریخی تخریب شده

سیده وحیده عظیمی در تبادل نظر با خبرنگار وبلاگ زیبا اظهار کرد: در نزدیکی مسجد امیرالمومنین(ع) فعلی (منطقه معروف به طاووس الحرمین) دو مقبره وجود داشته که یکی از آنها عظیم و با شکوه و متعلق به قرن هفت و یا هشت هجری و دیگر کوچک و ساده، متعلق به قرن چهارم هجری بوده است.

عظیمی توضیح داد: مقبره عظیمتر مدفن حسن بن کیخسرو و دخترش بوده که سال ها قبل بر اثر زلزله تخریب شده و مقبره کوچکتر متعلق به طاووس الحرمین قطب الشریعه ابوالخیر اقبال کلبی بوده که آن هم علی رغم ثبت شدن در لیست آثار ملی میراث فرهنگی، تخریب شده است. در حال حاضر مردم این دو مقبره را متعلق به یک فرد دانسته در حالی که مکتوبات و دست نوشته های قدیمی نشان می دهد که دو مقبره در کنار هم و متعلق به دو نفر در قرون مختلف وجود داشته و تخریب شده است.

این کارشناس ایران شناسی اضافه کرد: در بخشی از نوشته های حسین خاتون آبادی می خوانیم که طاووس الحرمین از جمله اقطاب عرفا و از مشاهیر اهل تصوف بوده که مزار او در داخل ابرقوه واقع شده است. طاووس الحرمین زمین، رقبه و موقوفات بسیاری از جمله مسجد، مدرسه، آشپزخانه و دارالمساکین داشته و بعلاوه زمین و قنواتی که به زمین و قنات طاووسی مشهور بوده است.

وی ادامه داد: در جایی دیگر مرحوم خاتون آبادی احتمال داده که بنای طاووس از آثار زمان سلاطین آل مظفر است. به علت اینکه بنای رو به انهدام مقبره حسن بن کیخسرو نزدیک طاوس الحرمین واقع است و تاریخ سنه ثمان عشر و سبعمائه دارد. در بعضی کتب فوت طاووس الحرمین را در سال 383 نوشته اند و حمدالله مستوفی در سال 740 از مزار او خبر داده است. بنابر این معلوم می گردد بناهای قبر طاووس از دوران پیشین و عهد سلجوقی وجود داشته و در دوران بعد به تجدید یا اضافات آن پرداخته شده است.

ضرب سکه به نام طاووس الحرمین

کارشناس پایگاه میراث فرهنگی بافت تاریخی ابرکوه به ضرب سکه به نام طاووس الحرمین هم اشاره نمود و گفت: ضرابخانه ها در شهرهایی فعال بودند که اهمیت سیاسی یا مالی درخور داشتند. نهاده شدن ابرکوه در راستا راه تجاری و امنیت موجود در آن، سبب شد تا این شهر به اسم یکی از مراکز ضرب سکه انتخاب گردد.

عظیمی اظهار داشت: دارالضرب طاووس در ابرکوه را می توان یکی از دارالضرب های مهم در سده های هفتم تا دهم قمری در ایران دانست که به رغم حوادث گوناگون توانست به فعالیت خود ادامه دهد. تداوم ضرب سکه طاووس نشان از توجه حاکمان و سلاطین به آن دارد.

این پژوهشگر با بیان اینکه آبادانی ابرکوه با دوره ایلخانی همزمان است، ابراز کرد: ایلخانان پس از تثبیت قدرت، در 63 شهر ضرابخانه داشتند که در این دوره بر روی سکه های ضرب شده در ابرکوه، عبارت طاووس دیده می گردد. وجود مقبرە طاووس الحرمین و معروفیت و اوقاف فراوان، این امکان را برای پیروان این طریقت فراهم آورده بود تا ادارە دارالضرب را در ابرکوه در اختیار داشته باشند.

وی با بیان اینکه در دوره تیموری هم سکه ها با اسم مدینه طاووس ضرب می شده است، توضیح داد: ضرب سکه در دارالضرب طاووس در دورە شاه اسماعیل اول صفوی نشان می دهد که تا این زمان هم فعالیت آن ادامه داشته است؛ اما تا به امروز سکه هایی از دوره های بعدی به دست نیامده است.

عظیمی یادآور شد: می توان گفت با تشکیل حکومت صفوی و انزوای تدریجی دروایش و صوفیه و بعلاوه انتخاب اصفهان به اسم مرکز، اهمیت و صندلی ابرکوه تحت الشعاع نهاده شد و در نتیجه فعالیت دراویش و دارالضرب کاهش یافته و در نهایت دارالضرب طاووس از صفحه روزگار محو شده است.

در ادامه بخشی از متون تاریخی که به معرفی طاووس الحرمین پرداخته، آورده شده است.

حمدﷲ مستوفی (قرن هشتم قمری) در نزهت القلوب گوید:

و از مزار اکابر در ابرقوه، طاووس الحرمین است و آن تربت را خاصیتی هست که اگر مسقف می گردانند خراب می گردد تا به مرتبه ای که سایبان کرباس هم نمی پذیرد.

در کتاب نفحات الاُنس عبدالرحمن جامی (قرن نهم قمری) ذیل اسم ابوالخیر حبشی آمده است:

گویند که وی همان است که قبر وی در ابرقوه است و نام وی اقبال بود و لقب وی طاووس الحرمین و کنیه وی ابوالخیر... 60 سال مجاورت حرمین کرد و هرگز از هیچکس هیچ چیز طلب نکرد که گفته است که هرگاه خواستم که از کسی سوال کنم، هاتفی آواز داد که شرم نمی داری که روئی که به آن سجده ما می کنی، آن را پیش غیر ما خوار گردانی؟!

گفته اند که هرگاه که به روضه مقدّسه مصطفویّه در آمدی و گفتی: السّلام علیک یا رسول الثّقلین، جواب آمدی: و علیک السّلام یا طاووس الحرمین. وی در سنه ثلاث و ثمانین و ثلاثمائه (383 قمری) برفته از جهان، رحمه الله و المغفره.

شریف یحیی الامین (معاصر) در دانشنامه فرق اسلامی آورده است:

ابوالخیر اقبال کلبی مشهور به طاووس الحرمین متوفی 383 قمری در ابرقوه که قطب و سرسلسله فرقه طاووسیه است.

بعلاوه یکی از چندین شاخه منشعب از فرقه نعمتی (یا نعمت اللهی) منسوب به شاه نعمت الله ولی (قرن نهم قمری) می باشد.

طاووسیه دیگری از صوفیه منسوب به آقا محمدکاظم تنباکوفروش ملقب به طاووس العرفا می باشد؛ هرچند در کتاب المنجد از شخص وی سخن رفته و از فرقه طاووسیه صحبتی به میان نیامده است.

به واقع می توان گفت هرچند در سیر تاریخ با اسم طاووسیه با چندین مورد در دوران مختلف و شهرهای متفاوت برخورد می کنیم؛ اما معروفترین و قدرتمندترین آن ها همان فرقه طاووسیه ابرکوه می باشد.

تنها عکس موجود از مقبره طاووس الحرمین مربوط به سال 1373 بوده که حامد اکرمی محقق و پژوهشگر ابرکوهی آن را ثبت نموده است. لازم به ذکر است مقبره طاووس الحرمین این روزها به کتابخانه مسجد امیرالمومنین(ع) تبدیل شده است.

/