روانشناسی مهاجرت و جنایت قومیت های اروپا در قسمت آقاکمال - وبلاگ زیبا

به گزارش وبلاگ زیبا، خبرنگاران، گروه فرهنگ _ صادق وفایی: رمان پلیسی قسمت آقاکمال یکی از سلسله کتاب های ژاکوب آرژونی نویسنده جوان و فقید آلمانی است که شخصیت محوری آن ها کمال کایانکایا کارآگاه خصوصی ترک تبار است. این کتاب هفتادوهفتمین عنوان مجموعه نقاب است که انتشارات دنیا کتاب چاپ می نماید و نسخه اصلی اش در سال 2001 چاپ گردیده است.

درباره ادبیات پلیسی آلمان پیش تر مطلب چشیدن طعم معما، روانشناسی و وحشت در یک رمان را درباره رمان کلکسیونر چشم نوشته سباستین فیتسک با ترجمه زهره صبوحی نوشته ایم که سال 93 توسط انتشارات شورآفرین منتشر شد و همچنین مطلب حرکت ادبی غیرفاشیستی آلمان ها/کارآگاه ترک گره گشایی می نماید را؛ که نقد اولین رمان ژاکوب آرژونی یعنی تولدت مبارک آقا کمال! بود.

در این مطلب قصد داریم به یکی دیگر از رمان های پلیسی آرژونی با محوریت همین کارآگاه بپردازیم؛ قسمت آقا کمال. این رمان طرح قصه چندان پیچیده ای ندارد اما خوب و سرگرم نماینده است. چند گره معمایی هم در آن وجود دارند که به موقع باز می شوند. در این بین، باید به ترجمه خوب و روان ناصر زاهدی و استفاده مناسبش از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی و تطابق شان با زبان اصلی رمان اشاره کنیم که موجب پذیرش بهتر و باور شخصیت کمال کایانکایا توسط مخاطب می شود.

شخصیت کمال کایانکایا

جالب است که شخصیت اصلی رمان های پلیسی آرژونی یک مرد ترکیه ای است که به عنوان یک مهاجر در آلمان زندگی می نماید. این مرد، شخصیتی مانند کارآگاه های خصوصی ای چون فلیپ مارلو یا سم اسپید معروف دارد که مخاطبان جدی ادبیات پلیسی به مدد قلم ریموند چندلر و دشیل همت آن ها را می شناسند. کمال، مردی اخلاق مدار نیست اما اصول انسانی و عاطفی را رعایت می نماید. ترک بودنش هم دلیلی برای مسلمان و معتقد بودنش نیست و سبک زندگی اش کاملا شبیه به دو کارآگاه داستانی مورد اشاره است. ضمن این که کایانکایا به عنوان جزئی از دنیای جرم و جنایت شهر فرانکفورت، تثبیت گردیده است.

اولین رمانی که آرژونی با محوریت این شخصیت نوشت، تولدت مبارک تُرکه! بود که با ترجمه ناصر زاهدی و عنوان تولدت مبارک آقا کمال! در قالب همین مجموعه نقاب چاپ شد. این رمان برای اولین بار در سال 1985 چاپ شد و فیلمی سینمایی نیز با اقتباس از آن ساخته شد. آرژونی تولدت مبارک ترکه! را در 22 سالگی نوشت و پس از آن عناوین دیگری را با محوریت شخصیت کایانکایا روانه بازار نشر کرد. تولدت مبارک آقا کمال، به سلامتی آقاکمال، مرد است و قتلش آقا کمال و قسمت آقا کمال (که سال گذشته چاپ شد) عناوینی بودند که پس از تولدت مبارک آقا کمال! با ترجمه ناصر زاهدی و در قالب مجموعه نقاب چاپ شدند. زاهدی، از آلمانی به فارسی ترجمه می نماید و پیش تر چند مجموعه داستان کوتاه پلیسی را از نویسندگان آلمانی زبان ترجمه کرد که در قالب همین مجموعه چاپ شدند. این مجموعه داستان ها توسط کارستن کلمان و ولف برومل گردآوری گردیده بودند.

قسمت آقا کمال یکی از رمان های خوب آرژونی است که می توان روانشناسی شخصیت کمال کایانکایا را در آن آنالیز کرد. موکل های این جوری را دوست داشتم، پولدار و ساده جملاتی این چنینی نشان از مردِ رند بودن آقا کمال دارند که گاه و بیگاه در روایت اول شخصش از اتفاقات قرار گرفته اند. برخی دیگر از جملات کتاب که درباره شخصیت این کارآگاه هستند، در قالب کنایه ها و استعاراتی بیان می شوند که از طرف شخصیت های دیگر بیان می شوند و یا کایانکایا با ذهن خوانی های خود آن ها را روایت می نماید. مثلا: سعی کرد بخندد و چشمکی به من زد، انگار می خواست بگوید کایانکا دوست قدیمی، خوب می شناسمت، پوست کلفت، اما دل نازک.

کمال کایانکایا همان طور که اشاره شد، مدل امروزی تر فیلپ مارلو یا سم اسپید است که کتک خور ملسی دارد و در مواجهه مستقیم با اربابان جرم و جنایت، کتک خورده، لب و لوچه اش خونی گردیده و لباس هایش پاره می شوند. او که زرنگ و کارکشته است، همان طور که خود می گوید، دلایل را کسل نماینده چیز دنیا می داند و شهر فرانکفورت را دوست می دارد؛ که به نظر می رسد این محبت، از نویسنده اثر یعنی ژاکوب آرژونی به او رسیده باشد. چون آرژونی خود متولد فرانکفورت است و این علاقه را به شخصیت داستانی مخلوقش نیز منتقل نموده است.

بستر مکانی شهر فرانکفورت در داستان

آرژونی بیشتر روی اتفاقات متمرکز است و چندان به توصیف بستر مکانی اتفاقات نمی پردازد. اما در حدی که فضاسازی کمی صورت بگیرد، جملاتی در قصه مطرح می شوند که از حال و هوای مکان حکایت دارند: در این صبح فرانکفورت جوّی همچون حال و هوای محوطه چمن استخر روباز و گردهمایی وسط میدان دهکده را داشت. فرانکفورتی که شخصیت آقا کمال در این رمان توصیف می نماید، دو چهره دارد؛ اولی پیشرفته و متمدن که آسمان خراش هایش را به رخ می کشد و دوم چهره ای که در محله های پایین دستی مثل محله راه آهن خود را نشان می دهد و مربوط به دنیا جرم و جنایت و بزهکاری گروه های تبهکاری است.

برخی از توصیفات محله راه آهن در رمان قسمت آقاکمال مخاطب را به یاد رمان مهاجر خوشبخت اثر ماریو پوزو می اندازد: خیابان های محله راه آهن بین سه تا ارباب آلمانی، آلبانیایی، ترک تقسیم گردیده بود و همه، حتی پلیس نیز از این نظم حساب گردیده خبردار و راضی بودند. و یا از آلمان، اتریش، ایتالیا، آلبانی، رومانی، ترکیه، یوگسلاوی، روسیه، بلاروس، و یک مشت کشورهای امریکای جنوبی. آدم این احساس را داشت که در محله راه آهن فرانکفورت یک جور المپیک تبهکاری برگزار گردیده باشد.

در قسمت آقا کمال چندین بار به آسمان خراش های فرانکفورت اشاره می شود. به عنوان مثال در صفحه 37 کتاب می خوانیم: هر حال و روزی هم داشته باشم، وقتی که وارد فرانکفورت می شوم، دلم باز می شود. شاید به این دلیل است که این ساختمان های تنگ هم، تصویری از محلی متمرکز و قدرتمند را به آدم می دهند که خود آدم هم در این بین جایی دارد.

جلد ترجمه انگلیسی رمان

مساله مهاجرت و اقامت در اروپا

موضوع مهاجرت از کشورهای دنیا سومی و کمترتوسعه یافته به کشورهای اروپایی چون آلمان، یکی از موضوعاتی است که می توان به طور مستقیم و غیرمستقیم، پرداختش را در آثار آرژونی با محوریت شخصیت کمال کایانکایا مشاهده کرد. خود کایانکا نیز یک ترک است که در فرانکفورت زندگی می نماید. به هر حال با توجه به این که ایران و ترکیه از نظر سطح زندگی و توسعه یافتگی در جایگاه های نسبتا مشابه و نزدیکی قرار دارند، این موضوع می تواند برای مخاطب ایرانی رمان های کارآگاه کمال جالب باشد. چون خیلی از ایرانی ها با مشکلاتی که در سفارتخانه های کشورهای اروپایی برای دریافت اقامت و گرین کارت وجود دارد، آشنا هستند.

در رمان قسمت آقاکمال کایانکایا به خاطر یاری به یک دوست برزیلی وارد ماجرا می شود و بهانه شکل گیری اتفاقات رمان هم همین یاری کردن است. مرد برزیلی یک رستوران دار است که خطر باج گیری یک باند مافیایی از رستورانش روبروست. در جایی از صفحات رمان، مرد برزیلی آغاز به گلایه از وضعیت زندگی اش می نماید، و می گوید:

بیش از بیست ساله که اینجا هستم، کار می کنم، زندگی می کنم و الی آخر. هر سال باید برم اداره امور خارجیان تا اقامتم رو تمدید کنم. اونم به دست آدم هایی که سنشون کمتر از سال هاییه که من در فرانکفورت به سر می برم و براشون هم فرقی نمی کنه که در فرانکفورت هستن یا چه می دونم در بیلفلد. اما برا من فرق می کنه. من اولین پولم رو اینجا درآوردم، اولین خونه مو اینجا اجاره کردم و برای اولین بار اینجا درست و حسابی عاشق شدم. دیگه از همه این چیزها چیز زیادی باقی نمونده، ولی این شهر یادم می ندازه که آدم می تونه دست به کاری بزنه و موفق باشه.

یا کمی بعدتر همین شخصیت در درددل هایش، درباره تمدید اجازه اقامتش در آلمان می گوید:

... اما همون طور که گفتم، هر سال باید گدایی کنم، تا یک سال دیگه اجازه موندن داشته باشم. هر بار باید ثابت کنم که کار و خونه دارم و محتاج کسی نیستم و از کیسه شهرداری و دولت نمی خورم. اون وقت توی سالن انتظار میون همه اون مادرمرده ها می شینم که کفش هاشونو واکس زدن، لباس تمیز پوشیدن تا روی آقای مولر یا مایر تاثیر مثبتی بگذارن. همه عرق می ریزن، سیگار می کشن، بعضی روی زمین می شینن، چون به اندازه کافی جایگاه وجود نداره. و بعد از سه چهار ساعت، وقتی عاقبت نوبتت شد، دیگه ازت یک چیز مچاله بوگندو باقی مونده، که آدم به آقای مولر یا مایر حق می ده وقتی دیدت بهت بگه: تو با اون قیافه مفلوکت تو مملکت زیبای ما چه غلطی می کنی؟

نکته جالب، نگرش شخصیت کمال به همین مساله مهاجرت و اقامت و جایگاه مرد برزیلی در این میان است. کمال خود یک مهاجر است و به نوعی در جامعه جرم و جنایت شهر فرانکفورت جاگیر و اپیدمی گردیده است. حالا اوست که به عنوان صاحبخانه - با لحن طنزی طلبکارانه - به مرد برزیلی نگاه می نماید و درباره اش می گوید:

پیش خودم مجسم کردم که سال دیگر مقابل رستورانش به نام گرمانیا می ایستد و وقتی از او بپرسید از چه چیز آلمان از همه بیشتر خوشت می آید، جواب خواهد داد: خیابان های تمیزش، و شاید در همین موقع من از یکی از بارهای مقابلش بیرون می آیم و یک پاکت سیگار خالی روی زمین می اندازم و آن وقت او به من اشاره خواهد نمود و می گوید: می بینید؟ این هم مثال و نماد بی میلی به ادغام و تحلیل در جامعه - فکر می کنم باید اذعان کنم ما نباید چنین رفتاری را تحمل کنیم.

غیر از مواجهه ای که کمال کایانکایا در این رمان با رستوران دار برزیلی یا همکارش اسلیبوسکی و همچنین دسته های مافیایی ترک، آلبانیایی، صرب، آلمانی و ... دارد، با مردم معمولی جامعه آلمان نیز روبروست که یکی شان مرد سبزی فروش منحرف است و دیگری خانم دکتری که درباره دین اسلام تحقیق می نماید و آقای کارآگاه باید دنبال سگ گمگردیده او بشود. جالب است که سگ گمگردیده هم از نژاد ژرمن شپرد است و شاید انتخاب این نژاد، کنایه یا معنایی داشته باشد. به هر حال، کمال کایانکایا باید به دنبال سگ خانم محقق باشد اما مرتب با دروغ هایش او را سر می دواند که به دنبال سگش است اما در واقع به دنبال باند مافیایی ناشناسی است که به تازگی در محله راه آهن ریشه دوانده است. در جایی از مواجهه ذهنی کمال با این خانم آلمانی می خوانیم: از خودم می پرسیدم، تا کی می توانم برای او یک ترک چشم و ابرو مشکی باشم. زیرا معلوم بود که این خانم محقق اسلام در دفترچه تلفن، مرا به خاطر اسمم انتخاب نموده بود، و خب معلوم است که در برخورد اولمان کلی شرح داد که ترک ها چه خصوصیاتی دارند؛ کوشا، مغرور، خانواده دوست، رسم و رسوم دار، سلطان پنهانی آسیا - لب کلام: من شخصا خلقی بزرگ بودم.

فرهنگ آلمانی و غیرآلمانی

اشاره شد که کمال کایانکایا جزئی از جامعه آلمان گردیده و در آن تثبیت گردیده است. یکی از مسائلی که در توصیفات و شرحات روایت اول شخص رمان های کارآگاه کمال و به ویژه در قسمت آقا کمال جلب توجه می نماید، پرداختن به فرهنگ آلمانی و غیرآلمانی است؛ یعنی آدم هایی که با فرهنگ آلمانی زندگی می نمایند و آن هایی که این گونه زندگی نمی نمایند. آرژونی در این زمینه به کمپ مهاجران اروپای شرقی سرک کشیده و آن ها را داخل ماجراهای آقا کمال نموده است. در این رمان، او باید ناجی دختر 14 ساله صربی به نام لیلا باشد و در جایی به او گوشزد می نماید که مردم آلمان بین صرب و بوسنیایی تفاوت قائل اند. بنابراین به او می گوید: در آلمان بوسنی بهتره تا صربی، حتی بهتر از کروات.

اوایل رمان است که زورگیرها وارد رستوران مرد برزیلی می شوند و کمال کایانکایا این گونه توصیف شان می نماید: در نگاه اول آن قدر آلمانی بودند که آدم را یاد تصاویر آدم های روی پلاکاردهای آگهی های پست آلمان می انداختند. اما از آنجا که هیچ کلامی به زبان نمی آوردند فکر می کردی که آنها آلمانی نمی دانستند و این دوتا جور در نمی آمد.

در زمینه فرهنگ آلمانی، آرژونی درباره شرقی و غربی بودن آلمان هم نوشته است و درباره نگرش خود مردم آلمان نسبت به خودشان هم سطوری را در رمان قسمت آقا کمال جا داده است. به این ترتیب، کنایه ها و نیش های سیاسی جالبی در رمان زده می شود: و حالا ما دوتا، شانه به شانه هم در قایق کوچک تمدن، در تلاطم توفان ناشی از حضور آلمان شرقی ها نشسته بودیم.

یکی از شاخه های پرداخت به مساله فرهنگ آلمانی و غیرآلمانی، به همان مساله مهاجرت و اقامت در اروپا برمی شود؛ یعنی آرزوی مصرف کالاهای اصیل آلمانی یا اروپایی. آرژونی در روایتش از زندگی مردمان مهاجر و همچنین مواجهه کارآگاه با کالاهای تقلبی که برچسب ساخت آلمان رویشان خورده، به روس های آلمانی تبار اشاره می نماید و می نویسد: پیش خود مرد ساده ای را تصور کردم، که پدربزرگ پدربزرگش از ایالت شوابن به روسیه مهاجرت نموده بود و حالا پس از اتمام کار روزانه می خواست استطاعت خوردن محصول غربی مرسدس پاورریگل را نشان بدهد. شاید از طعم آن تعجب می کرد. شاید رویای مملکتی را می دید که خودروی کروکی از زمین سبز می شد.

اسلیبوسکی مهاجر لهستانی که دوست و در مواقعی دستیار کمال کایانکایا است، پیش تر خلافکار بوده و حالا بستنی می فروشد. او در شرح تقلبی بودن کالاهای آلمانی نما به کارآگاه می گوید: مثل بستنی ایتالیایی منه که از ایتالیا نمی آد. و یا این جمله اش: حالا که آلمان اسم و رسم خوبی داره، اگه می خوای یه چیزی به فروش برسونی، حتی موز که اینجا عمل نمی آد، روش بنویس محصول آلمان.

جمع بندی

قسمت آقا کمال مواجهه بی تعارف یک نویسنده با جرم و جنایت و بزهکاری های جامعه ای است که در آن متولد گردیده است. ژاکوب آرژونی در این رمان فرهنگ و ویژگی های ملی برخی قومیت ها را به طور اجمالی معرفی نموده و از این جهت، جامعه شناسی جرم و جنایت خوبی را در رمانش ارائه داده است که می تواند برای مخاطب جالب توجه باشد.