سد شاه عباسی در طبس، نمونه ای بی نظیر از معماری ایرانی - وبلاگ زیبا

به گزارش وبلاگ زیبا، معرفی سد شاه عباسی در طبس

طبس یکی از شهرهای قدیمی و زیبای ایران است که با توجه به جاذبه های تاریخی و طبیعی که دارد یکی از برترین مقاصد برای گردشگری در استان خراسان جنوبی به شمار می رود. جالب است بدانید که این شهر پهناور قدمتش به دوره هخامنشیان باز می شود و با توجه به سندات موجو نشان می دهد که در دوره های پیش از اسلام و دوره ساسانی هم این شهر وجود دارد است. نکته جالبی که درباره شهر طبس باید بدانید این است که طبس در گذشته شهری در استان خراسان بوده که در سال 1380 در بعضی از تقسیمات که اجرا شده آن را به استان یزد سپرده اند اما مجددا در سال 1391 این شهر به خراسان جنوبی باز گردانیده شده است. جاذبه های دیدنی و مجذوب کنندهی در این شهر وجود دارد که یکی از آن ها سد شاه عباسی در طبس است که می خواهیم در این مطلب از مجله گردشگری خبرنگاران درباره آن صحبت کنیم. این سد یکی از نمونه عالی از خلاقیت ایرانی های در زمان هایی که امکانات و تجهیزات حال حاضر نبود نیز می باشد. در ادامه با همراه باشید تا بیشتر درباره این جاذبه دیدنی و مجذوب کننده خدمتتان اطلاعات را بدهیم.

سد شاه عباسی در طبس همانطور که در بالا اشاره کردیم به آن یک نمونه بی نظیر و خلاق از ایرانی های در صدها سال پیش بوده که در حال حاضر به عنوان یک جاذبه مجذوب نماینده و دیدنی برای گردشگران و این خطه تاریخی به شمار می رود. سد شاه عباسی در طبس یا طاق عباسی در شهرستان طبس واقع است و از جمله آثار تاریخی آن محسوب می شود. نکته جالبی که در خصوص این سد شاه عباسی در طبس وجود دارد این که چندین عنوان ترین را برای خودش کسب نموده که آن شامل قدیمی ترین و بزرگترین سد قوسی دنیا می باشد، که به غیر از این موارد به مدت 550 سال توانسته بود عنوان بلندترین سد در دنیا را برای خودش کسب بنماید. اما برتر بودن سد شاه عباسی در طبس به این جا ختم نمی شود چرا که همچنان هیچ سدی نتوانسته تا به امروز عنوان نازکترین سد به خاطر عرض تاج یک متری اش را برای خودش کسب کند. این سد حدود 60 متر ارتفاع دارد و طول آن25 متر می باشد. این سد در واقع یکی از بی نظیرترین بناهایی است که نشان دهنده خلاقیت و دوراندیشی ایرانی ها در زمان های دور بوده است.

موقعیت جغرافیایی سد شاه عباسی در طبس

به منظور بازدید از سد شاه عباسی در طبس، باید به شهر طبس سفر می نماید؛ برای این منظور ابتدا باید به روستای 700 ساله خرو و در فاصله 27 کیلومتری شهر طبس جایی در نزدیکی چشمه آبگرم مرتضی علی سفر کنید. بالاتر از چشمه آبگرم مرتضی، دره تنگی وجود دارد که در آن طاق شاه عباسی بنا شده است. قدمت این طاق را به دوره صفویه نسبت می دهند و معتقدند که سنگ نگاره های بز کوهی که بر آن حک شده اند، نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. عده ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می دانند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره های طاق دعا می نمایند.

نحوه عملکرد سد شاه عباسی در طبس

در دره های تنگ شهر طبس ایرانیان در زمان های دور سدها را بر روی طاق های آجری احداث کردند و بدین ترتیب احتیاج به انحرافاتی در زمان احداث مرتفع داشتند. این روش خلاقانه با کارکرد کاهش بیشینه سیلاب در سد شاه عباسی در طبس ترکیب شده است. سیلاب ها با دوره بازگشت 10 سال از زیر طاق به صورت آزادانه عبور می نمایند. در سیلاب های بزرگ تر، مقداری از حجم سیلاب در پشت سد ذخیره می شود، به این ترتیب طی صدها سال، سد عباسی، شهر طبس را در مقابل سیلاب های رودخانه نهرین حفاظت نموده است.

دقت و خلاقیت ایرانیان در آن موقع برای ساخت سد شاه عباسی در طبس به میزان بوده است که با توجه به موقعیت خروجی سد، هیچ رسوبی در پشت سد ذخیره نمی شود. با این شرایط ما می توانیم انتظار این را داشته باشیم این سازه بی نظیر تا هزاران سال بعد بدون آن که احتیاجی به تعمیر و نگهداری داشته باشید به کار خود ادامه دهد. نکته مهم آن است که اگر امروز بر اساس آخرین دستاوردهای مهندسی سد و سیلاب، سدی برای کنترل سیلاب رودخانه نهرین احداث شود، معینات آن بسیار به سد عباسی نزدیک خواهد بود.

معماری سد شاه عباسی در طبس

در بخش های پایینی سد شاه عباسی در طبس طاق بندهایی آجری وجود دارد که پاکار آن بر روی کوه های سنگی در دو طرف رودخانه قرار دارند و بلندازی طاق تاری زیر تیزه های آن 17 متر و بلندای آن 30 متر نیز احتمال داده می شود که باشد. این طاق قدیمی ترین بخش بناست که دو قسمتی بودن بنا از نظر زمان ایجاد آن به خصوص از طرف پشت طاق بند به خوبی قابل مشاهده است. نکته ای که قابل توجه است چگونگی قرار گرفتن آجرهای این سد است که به پهنای معینی محدود نشده است بلکه به صورت شعاعی تا بدنه کوه ادامه یافته و طاقی با مقاومت بسیار زیاد به وجود آورده است و قسمت بالای بند هم که با قلوه سنگ ساخته شده، سومین مرحله بازسازی یا ایجاد بند است. در بالای بند حالت قوسی شکل سد بیشتر است تا بتواند در پهنای بیشتری دهانه دره را در برابر فشارهای سیلاب ها و به طور کلی آب مقاوم نماید. این نکته یکی از راهکار های بسیار قابل توجه است که معماران ایرانی با توجه به هوش و درایت ویژه ای که برای ساخت سد شاه عباسی در طبس در نظر داشتند نیز آن را رعایت نموده اند با توجه به شواهدی که وجود دارد احتمالا بازسازی های آخر به دستور شاه عباس صورت گرفته است.

در کنار این سد نقش چند بز روی سنگ حک شده است. این سنگ نگاره ها نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است و عده ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می دانند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره های طاق دعا می نمایند. قدمت این سنگ نگاره ها معین نیست، ولی کارشناسان قدمت آن را بیش از 7000 سال می دانند.

چشمه آبگرم مرتضی علی طبس

خوب پس از اینکه به بازدید از سد شاه عباسی در طبس رفتید حیف است که به سمت چشمه آبگر مرتضی علی سری نزنید. این چشمه به دو بخش سرد و گرم تقسیم می شود و شما با قدم زدن آن احساسی بی نظیر را تجربه خواهید کرد. دلیل این پدیده جالب طبیعی این است که آب گرم چشمه مرتضی علی از دیواره های سمت راست به داخل رودخانه می ریزد و همین موضوع سبب اختلاف دمای 10 درجه ای در این چشمه می شود. غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در کف رودخانه باعث می شود این آب ها تا مسافت حدود سیصد متری بستر رودخانه هم پیش بروند، در حالی که به طور کامل با هم مخلوط نشده اند و در بستر رودخانه قابل تفکیک می باشند، از همین رو مشاهده خواهید کرد که در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد.

برای اینکه به چشمه آبگرم مرتضی علی برسید می بایست از شهر طبس بگذرید و پس از اینکه 5 کیلومتر را با پای پیاده طی کردید می توانید به این چشمه برسید که واقعا ارزش این همه طی کردن مسافت را دارد. در طول راه، دیواره های بلند دره مانندی در دو طرف همراهی تان می نمایند که روی آنها حفره های کوچک و بزرگ با نظم خاصی قرار گرفته اند. برخی از این حفره ها، چشمه های جوشان آب هستند که بزرگ ترین شان به حمام مرتضی علی معروف شده است.

بناهای شاه عباسی به همین دو مورد در شهرستان طبس در خراسان جنوبی قرار دارند نیز ختم نمی شود بلکه در دیگر شهرهای ایران مثل یزد می توانید دنبال بناهای به جا مانده از آن دوره باشید. به طور مثال کاروانسرای شاه عباسی که در شهر میبد واقع شده است نیز یکی از آثار به جا مانده از شاه عباس می باشد. معماری کاروانسرای شاه عباسی در میبد با شیوه معروف چهار ایوانی و با آجر ساخته شده است. ساختمان کاروانسرا شامل ساباط، ایوان های بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوضخانه و مهتابی و چهار هشتی زیبا و فضاهای سرپوشیده شرقی وغربی و 100 ایوان و اتاق و اجاق برای استفاده کاروانیان بوده است. کاروانسرای شاه عباسی از جمله کاروانسراهای بین راهی عصر صفویه به شمار می آید و از لحاظ فضایی، سبک معماری و موقعیت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بعلاوه یک باغ هم به نام شاه عباسی در بخش مرکزی یزد در شهر شاهدیه وجود دارد که در سال 1386 به ثبت ملی رسیده است و مربوط به دوره قاجاریه می شود.